Bir  organizma çevresine sürekli uyum yapma durumuyla her an karşı karşıyadır. Bireyin dış çevresindeki fiziksel koşullar ya da içinde bulunduğu sosyal ortamdaki  psikolojik koşullar uyumu ya kolaylaştırır  yada zorlaştırır. Uyumun zorlaştığı anlarda organizma bedensel ve psikolojik olarak yorulmaya başlar. Dış çevredeki  fiziksel koşullara basit bir örnek hava soğukluğu verilebilir. Hava soğudukça birey kendini korumak ve bir anlamda çevreye uyum yapmak için üstüne  birşeyler giymek, ya da sıcak bir ortama girmek zorunluluğu duyar. Psikolojik koşullara örnek olarak da üniversite giriş sınavına çalışan bir  bir kimseyi  düşünebilirsiniz. Sınava hazırlanma kaygısı, sınavda geçme veya kalma korkusu bireyde gerginlik yaratır. Bireyin , fiziksel ve sosyal çevreden gelen uyumsuz koşullar nedeniyle , bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayrete “stres” adı verilir.

Stres üç  süreçte yaşanır. İlk dönem alarm tepkisi  adını alır. Bu dönemde otonom sinir sistemi gayet faal bir duruma geçer ve salgı bezlerini uyararak kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya çıkan diğer biyokimyasal maddeleri pompalar. Salgıların etkisi altında vücut alarm durumuna geçer  ve ortaya çıkacak acil durumlarla uğraşmaya hazırlanır.

Stres veren uyarıcı ya da  ortam devam ederse ikinci dönem ortaya çıkar. İkinci basamağa direnç dönemi  adı verilir. Bu dönemde organizma yapmış olduğu alarm  tepkisini ortadan kaldırır.Stresli ortama bir tür uyum yapar ve kandaki  biyokimyasal maddeleri  geri çeker. Organizma, sanki normal koşullar altında  işliyormuş izlenimi verir. Ne var ki, gerçekte organizma  yorulmaktadır. Ve içten içe direncini yavaş  yavaş kaybetmektedir. Üçüncü basamağı oluşturan tükenme döneminde beden  artık stresin baskısına dayanamaz, direncini kaybeder.

Stresle Başaçıkma Yolları:
Stres modern insanın günlük yaşamının bir parçasını oluşturur. Sabahleyin kalktığınızda suyun ya da elektriğin kesik olması, kaloriferin yakıt yokluğundan  yanmaması ve bu nedenle evin soğuk olması , otobüs duraklarındaki izdiham, iş yerindeki sigara dumanı ve insanların sürekli hırçın bir tavır  ve ses tonuyla birbirleriyle konuşmaları, öğle yemeği  için gittiğiniz  lokantanın pisliği, garsonların kabalığı , yemeğin geç ve soğuk gelmesi, vb.  stres kaynağı olarak sizi sürekli etkiler. 

Bu günlük strese hastalık, ölüm, ayrılık ve benzeri gibi  diğer olaylar eklenince artık daha fazla dayanamazsınız. Önemli hastalıklar  kendini göstermeye başlar. Stresli olayları önlememiz  çoğu kez olanaklı değildir. Bu nedenle stresle başaçıkma yollarını öğrenip, günlük yaşamımıza uygulamakta büyük yarar vardır.

Bilinçli Başaçıkma Yollarından Kaynağı Bulma Tekniği:
1-Kaygınızın farkına varın ve kaygılı olduğunuzu kabullenin : En önemli  adımlardan biri budur. Kaygılı olduğunuzun farkına varamazsanız. Kendinize yardımcı olamazsınız.Siz kaygılıyken bedeniniz ve ona bağlı olarak  davranışlarınız az yada çok değişir. Örneğin  daha yüzeysel solunum, daha  sık kalp çarpıntısı, dikkatinizi belli bir konuya toplayamama, hemencecik  alınma veya en ufak şeyden öfkelenme gibi belirtiler, kaygı sonucu ortaya çıkar. Bedeninizin ve davranışlarınızın farkındaysanız bu değişiklikleri hemen  gözleyebilirsiniz.  Kaygılı olduğunuzun farkına vardığınızda önünüzde iki olanak vardır. Kaygılı olduğunuzu ya kabul eder ya da etmezsiniz. kaygılı olduğunuzu kabul etmezseniz, bundan sonraki adımları uygulama fırsatı bulamazsınız.

2-İçinde bulunduğunuz durumdan bir süre uzaklaşın ve durumunuzu gözden  geçirin . Örneğin evdesiniz ve ev ortamında iken kaygılı duruma girdiğinizi fark ettiniz ve bu kaygının altında yatan nedenleri bulmaya karar verdiniz. Kararınızı uygulamaya koyabilmek için ev ortamından bir süre  uzaklaşın ve ev durumunuzu gözden geçirin.

Bir süre uzaklaşmak değişik biçimlerde  yapılabilir. Bir yürüyüşe çıkabilirsiniz, bir parka gidip oturabilirsiniz, ne yaptığınız önemli değil,  önemli olan bir süre ev ortamından uzaklaşmaktır. Kaygınız iş ortamıyla ilgiliyse , işten bir süre uzaklaşın ya da  iş başında olmadığınız  bir zamanda aşağıdaki  basamakları gözden geçirmeye devam edin.

3-kendinizi en iyi (en rahat) hissettiğiniz ortamı hayal edin; gözlerinizi  yavaşça kapayın, hiç acele etmeden sakin  bir biçimde nefes alıp vermeye  başlayın. Derin ve muntazam nefes alın ve yavaş yavaş gayet sakin bir biçimde nefes verin, her nefes alıp verişte ondan sıfıra doğru  birer birer sayın. Bir rakamına ulaştığınızda  kendinizi huzur dolu hissettiğiniz bir ortamda  hayal edin ve hayalinizi bir miktar devam ettirin. (3-4 dakika  bu hayalinizi sürdürün.) Bu arada muntazam olarak nefes alıp vermeye devam edin. Hayal kurmanız bittikten sonra gözlerinizi yavaşça  açın.(Bkz. Gevşeme ve Dinlenme Egzersizleri)
4-Kaygınızın temelinde yatan nedenleri anlamaya çalışın.
5-Kaygınızın ortadan kalkması için uygulayacağınız kısa süreli  ve uzun süreli çözüm yollarını saptayın.
6-Kısa süreli çözüm yollarını hemen uygulamaya koyun ve uzun  süreli çözümler için gerekli adımları atmaya hazırlanın. İşe ufak ve basit adımlarla başlamakta yarar vardır.
7-Kaygı için harcadığınız enerji ve  zamanın hiçbir yararı olmadığını unutmayın.

8-Kaygınızı abartmaktan sakının, olumsuz duyguları  abartarak olduğundan daha da kötü göstermek çoğumuzun alışkanlığıdır. Böyle  bir eğilim kısır döngü yaratır. Kaygı abartılınca daha çok  kaygıya, daha çok kaygı  daha çok abartmaya, abartma kaygının yeniden  artmasına yol açar. Böylece enerji ve zaman kaygıyı çözme yerine büyütüp, beslemeye harcamış olur. Bu kısır döngüye girmekten sakının.

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ